Leer uw kinderen filosoferen met Meneer Hans! Onze nieuwe pagina "Filosoferen met kinderen" is de ideale plek om de nieuwsgierige geest van uw kind te stimuleren.
Wat is Filosoferen met kinderen?
Op deze pagina kunnen kinderen op een speelse manier kennismaken met filosofie. Door middel van leuke en uitdagende vraagstukken worden ze gestimuleerd om na te denken over diverse onderwerpen.
Filosoferen met kinderen: een open en veilig gesprek
Samen nadenken op een leuke en constructieve manier over vragen die leerlingen belangrijk vinden in het leven, dat is wat filosoferen met kinderen in het basisonderwijs inhoudt. Voorwaarde is wel dat de leraar een veilige en open sfeer creëert, zodat de kinderen zich durven uiten.
Leren rekenen, schrijven of lezen: er zijn regels, formules en ezelsbruggetjes om de som goed te maken, een letter mooi te schrijven of een woord goed te lezen. Kinderen zijn constant bezig met leren. Als je filosofeert met kinderen, vallen al dat soort regels weg en ontstaat er een open gesprek. Zo leren kinderen op een leuke en constructieve manier samen nadenken en hun eigen denkkracht te ontwikkelen. Als kinderen de kans krijgen om te filosoferen, houden ze later misschien ook meer vast aan hun eigen, originele denkbeelden. Vaak worden deze denkbeelden namelijk bijgestuurd als kinderen ouder worden. Zelf nadenken is dan minder vanzelfsprekend.
Veilige sfeer is een voorwaarde voor filosofisch gesprek
Belangrijk bij een filosofieles is dat de leraar een veilige omgeving creëert, zodat de kinderen zich vrij voelen om te associëren en te zeggen wat ze denken. Kinderen leren filosoferen is niet alleen belangrijk om de denkvaardigheid te ontwikkelen, maar het is ook gewoon heel leuk om te doen in de les.
Over welke vragen kun je filosoferen met kinderen?
Eigenlijk zijn alle vragen geschikt om met kinderen te bespreken, maar het is wel belangrijk dat het over onderwerpen gaat die zij de moeite waard vinden om te onderzoeken. Thema’s zoals liefde, geluk, tijd, dood en natuur kunnen heel goed in een open gesprek aan bod komen. De gesprekken mogen over van alles gaan. Over wat het leven is en of het de moeite waard is, hoe je moet leven, wat geluk is. Maar ook over pesten, stoer doen, afvallen, daklozen, broers en zussen, of opvoeding nodig is. De vorm waarin het gesprek plaatsvindt, kan verschillen: in duo’s, in groepjes of klassikaal.
Geen fout of juist antwoord
De filosofieles is één van de weinige momenten op school waar niet gestreefd wordt naar ‘het juiste antwoord’, want dat is er niet. Het is als leraar belangrijk dat je leerling stimuleert om vrij te denken en een open, nieuwsgierige en niet-wetende houding aanneemt. Het is niet de bedoeling dat je naar feiten vraagt, vertelt wat goed of fout is, of je eigen mening geeft. Vraag goed door en daag leerlingen uit om hun eigen standpunt te onderzoeken. Je kunt hiervoor een doorvraagkaartjes van Filosovaardig gebruiken. Zo ontwikkelen leerlingen denkvaardigheden en komt hun eigen zienswijze tot uiting. Ook leert het kind om de eigen gedachten te structureren, stellingen te beargumenteren en om denken bewust in te zetten als dat nodig is.
I
9 tips om thuis met je kind te filosoferen
Natuurlijk vind je het belangrijk om met je kind gesprekken te voeren. Maar waarover kun je met kinderen praten? En hoe zorg je dat de gesprekken niet saai worden? Kun je eventueel ook educatieve waarde toevoegen aan deze gesprekken? Het is belangrijk dat kinderen na leren denken, kritisch leren zijn en meer te weten komen over zichzelf en de wereld. Praten over filosofische vraagstukken is een fantastische manier om de gesprekken spannend én leerzaam te houden. Bovendien zitten kinderen zelf vaak al vol vragen over het leven. Daarom geven wij je negen tips om thuis met je kind te filosoferen.
Tip 1: wees je bewust van het verschil tussen denk- en weetvragen
Het antwoord op weetvragen kun je opzoeken. Als je het antwoord kunt vinden door het doen van een experiment, dan is het een onderzoeksvraag. Denkvragen zijn alleen door nadenken te beantwoorden. Filosofische vragen zijn denkvragen. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk en het gaat over onderwerpen die iedereen raken. (Lees eventueel ook: wat is een filosofische vraag?)
Tip 2: herken filosofische vragen en grijp je kans
Kinderen stellen honderden vragen. Soms zijn het weetvragen. ‘Wat is een kakatoe?’ ‘Groeien spruiten aan een boom?’ Maar vaak stellen ze ook denkvragen, zoals ‘heeft de ruimte een einde?’ en ‘als de hemel vol is, kom je dan weer terug op aarde?’ of ‘Zou de struik het niet erg vinden dat we zijn bessen plukken?’ Het beste antwoord en de makkelijkste ingang naar een filosofisch gesprek is dan: ‘Ik weet het eigenlijk niet, wat denk je zelf?’
Tip 3: lok filosofische gesprekken uit door zelf vragen te stellen
Als je thuis wil filosoferen is het mooi als een gesprek spontaan ontstaat door de vraag van een kind. Maar je kunt een filosofisch gesprek ook uitlokken. Bijvoorbeeld naar aanleiding van het voorlezen van een boek of gedicht. In een boek zit altijd wel een thema waarover je kunt filosoferen zoals vriendschap of vrijheid. Het nieuws kan ook aanleiding zijn voor een filosofisch gesprek; ‘moeten we andere mensen helpen?’ of ‘moet Nederland de grenzen sluiten?’. Ook buiten, als je toch even een frisse neus gaat halen, liggen de vragen voor het oprapen. ‘Hoeveel grassprietjes staan er in het park?’ ‘Ontelbaar!’ ‘Wat is dat dan, ontelbaar?’
Tip 4: ga door na het eerste antwoord
Als je kind een antwoord heeft gegeven op een filosofische vraag is het gesprek niet klaar. Juist niet, nu begint het pas! Want hoe kwam je kind bij dat antwoord? Daar kom je achter door doorvraagvragen te stellen. De set met doorvraagvragen van Filosovaardig zijn gratis te downloaden op de ledenpagina. Ze zijn heel handig om bij de hand te hebben als je thuis wilt filosoferen. Dat zijn vragen zoals:
- Is dat zo?
- Hoe weet je dat zo zeker?
- Zou het ook anders kunnen zitten?
- Is dat altijd zo?
- Hoezo dan?
- Hoe kan dat nou?
- Kun je een voorbeeld geven?
- Kan het omgekeerde waar zijn?
- Bestaat daar een regel voor?
Tip 5: toon echte interesse naar de ideeën van je kind
Belangrijk bij het doorvragen is dat er niet stiekem een door jou gewenst antwoord in verstopt zit. Een goede vraag stuurt niet, is open en vrij en laat zien dat je echt geïnteresseerd bent. Het vraagt naar gedachten en ideeën die er achter een eerste antwoord zitten. (Lees ook: hoe laat je kinderen zeggen wat jij graag wil)
Tip 6: zoek naar dat wat ze wel weten
Kinderen zijn soms geneigd zich er makkelijk van af te maken met een antwoord als ‘ik weet het niet’ of ‘gewoon’. Leg je daar niet zomaar bij neer. Probeer het nog eens met een iets andere vraag. Zoek naar dat wat ze wel weten en ga vanuit daar verder. Stel je hebt het over ‘ontelbaar’ en vraagt ‘wat kun je niet tellen?’ en het antwoord is ‘weet niet’, dan zou je daarna kunnen vragen ‘wat kun je wel tellen?’. Dan kun je daarvandaan verder zoeken naar wat ontelbaar is. Of vraag eerst naar hun persoonlijke beleving. Dus eerst vragen ‘wanneer voel jij je vrij?’ en dan pas de vraag ‘wat is vrijheid?’ stellen.
Tip 7: verzwijg je eigen mening
In een filosofisch gesprek stel je alleen vragen en vertel je juist niet hoe het volgens jou zit. Zodra je dat doet, stopt het kind met denken. Kinderen zijn immers gewend dat volwassenen antwoorden geven. Laat het kind lekker zelf nadenken over de raadselachtige vragen die hem gesteld worden.
Tip 8: hou je van de domme
Een onwetende houding is het beste. Denk aan Socrates die zei: ‘Alles wat ik weet is dat ik niets weet.’ Eigenlijk zou iedereen zich dat moeten realiseren. Deze Socratische houding haalt ook het meeste uit kinderen, want ze vinden het heerlijk om aan volwassenen uit te leggen hoe volgens hen de wereld in elkaar zit. Ze kunnen het bovendien ook verrassend goed.
Tip 9: wees een denkmaatje van je kind
Verwonder je weer over de wereld zoals toen je een kind was en stel je open voor de vragen. Gooi alle (vermeende) kennis even overboord en wees net zo nieuwsgierig als je kind. Dan ben je even geen opvoeder, maar denkmaatje van je kind. Zo kun je nieuwe kanten van je kind ontdekken. De belangrijkste tip is daarom misschien wel: geniet! Geniet van deze intieme, verdiepende momenten met je kind en zijn verrassende, slimme, bijzondere en inspirerende antwoorden.